باغ ملی گیاه شناسی ایران سفر دوم
توضیحات
این بازدید توسط استاد گیاه‌شناسی آقای مجید اسکندری و مجموعه ابرسین انجام شده است که در ادامه توضیحات استاد آمده است. سفرهای قبلی به این منطقه در لینک زیر موجود است:
باغ ملی گیاه شناسی
هدف
آشنایی تخصصی با گیاهان مختلف
احساسات
هیجان دانستن درباره گیاهان
اتفاقات
دیدن مدیر مجموعه باغ
تعامل با افراد
افراد مختلف مجموعه ابرسین که بسیار خوش برخورد بودند.
مدیر مجموعه باغ که در کنار کارگران از باغ نگهداری می‌کرد
مسیر
با ماشین شخصی
هزینه‌ها
هزینه تور 450 هزار تومان بود.
رستوران
شیرنی‌های مجموعه ابرسین
زمانبندی
جزئیات زمانبندی: از ساعت 9 تا 13 تقریبا 1/4 مجموعه را بازدید کردیم.زمان رفت: 9 در درب ورود بودیمزمان برگشت: 4 ساعت بازدید داشتیم
موقعیت‌ها
نکات
توضیحات راهنما و مدرس در باغ:
۱. درختان باستانی و هیرکانی
لیلکی (Gleditsia caspica) یا گلسیا کاسپیا
- نام‌های دیگر: در شمال به آن دیخار گفته می‌شود.
- قدمت و زیستگاه: بازمانده‌ای از عصر یخبندان است. به وفور در جنگل‌های هیرکانی یافت می‌شود و در باغ گیاه‌شناسی تهران نیز وجود دارد.
- خانواده گیاهی: به دلیل ظاهر میوه و صدای دانه‌هایش، جزو خانواده نخودها (Fabaceae) طبقه‌بندی می‌شود.
- ویژگی‌های ظاهری: دارای تیغ‌های بسیار تیز در شاخه‌ها است.
- تکامل: پس از دوره دایناسورها، برای جلوگیری از خورده شدن میوه‌هایش توسط حیوانی شبیه بز یا دایناسور، اندام‌های پایینی خود را به خار تبدیل کرده است.
- کاربرد توسط پرندگان: پرندگان حشره‌خوار و گوشت‌خوار، از تیغ‌های تیز آن برای سیخ کردن شکار خود (مانند قصاب) استفاده می‌کنند تا راحت‌تر غذایشان را مصرف کنند.
- کاربرد انسانی و دامپزشکی: میوه آن برای غذای دام استفاده می‌شود و باعث افزایش شیردهی دام‌ها می‌گردد.
- میوه و طعم: میوه آن حدود ۳۰ بذر دارد. بوی تمر هندی و مزه کال می‌دهد و از آن شیرینی درست می‌کنند.
- خطر و سمیت: خار این درخت بسیار خطرناک است و می‌تواند بلافاصله پوتین را سوراخ کند. در گذشته حتی برای اعدام مجرمان نیز به کار می‌رفته است.
- اسطوره گیلکی: در یک ضرب‌المثل گیلکی، از آن استفاده شده است؛ زیرا بز به دلیل خارها نمی‌تواند از آن بالا رود تا میوه‌اش را بخورد.
درخت انجیلی (Parrotia persica)
- اهمیت: زیباترین درخت جنگل‌های هیرکانی است.
- ویژگی‌های ظاهری: برگ‌هایش در طول سال بین ۷ تا ۱۰ رنگ مختلف به خود می‌گیرد.
- نامگذاری: به دلیل جوش خوردن شاخه‌هایش به یکدیگر، به آن درخت آهن نیز می‌گویند.
- وضعیت فعلی: در باغ گیاه‌شناسی به دلیل کم‌آبی و آب کثیف، ظاهری خشک و نامطلوب دارد.
بلوط‌ها (Quercus)
- بلوط بلندمازو (Quercus castaneifolia): بلوط هیرکانی و بازمانده عصر یخبندان است. بلندترین درخت ایران است که ۶۱ متر ارتفاع آن ثبت ملی شده است.
- بلوط زاگرسی/لبنانی (Quercus libani): در مقابل بلندمازو، برگ‌هایش نوک تیزتری دارند.
- بلوط قرمز یا دمدار (Quercus rubra): جزو گونه‌های در حال انقراض در طبیعت ایران است (تنها ۳ یا ۴ درخت باقی مانده). کاسه میوه آن دم دارد که آن را از سایر بلوط‌ها متمایز می‌کند.
۲. سروها و گیاهان سوزنی‌برگ
سرو ارس (Juniperus excelsa) یا ارس ایستاده ایرانی
- قدمت: مسن‌ترین درختان ایران (حدود ۳۰۰۰ سال) از این گونه هستند.
- ویژگی‌ها: بسیار خوشبو است و روغن دارد. میوه آن خوراکی است.
- کاربرد: از آن برای دمنوش و همچنین تولید نوشیدنی‌هایی مانند جین (Gin) استفاده می‌شود. مصرف بیش از دوز می‌تواند سمی و روان‌گردان باشد.
سرو و سمبل‌ها (Cupressus)
- سرو ایرانی (بومی): نماد مقاومت ایرانی است و در آثار باستانی (مثل تخت جمشید) و مراسم مذهبی به کار می‌رود. پوست تنه آن حالت متخلخل دارد.
- انواع بومی: سرو شیراز (شلخته) و سرو ناز (شکیل و بالا رونده).
- اسطوره سرو کاشمر: می‌گویند حضرت زرتشت آن را کاشت؛ هرکس آن را قطع می‌کرد، می‌مرد. متوکل عباسی دستور قطع آن را داد، اما قبل از رسیدن چوب به بغداد، متوکل کشته شد.
- سرو نقره‌ای (Cupressus arizonica) یا سرو آمریکایی: یک گونه غیر بومی است و به دلیل اسیدی کردن خاک توسط تیغ‌هایش، به طبیعت ایران ضرر می‌زند. پوست تنه آن پوسته پوسته می‌شود.
سرو آتشین یا سرو تالاب
- ویژگی: در پاییز رنگ‌هایی شبیه به آتش (نارنجی، قرمز) به خود می‌گیرد.
- کاربرد: میوه آن بسیار خوشبو است و می‌توان با جوشاندن میوه و ترکیب عصاره با روغن بی‌بو، مام یا صابون خوشبو تهیه کرد.
۳. گیاهان دارویی و مهاجم
زیتون تلخ (Melia azedarach)
- وضعیت: گونه غیر بومی و کاشته شده در مناطق کویری.
- ویژگی‌ها: میوه‌های آن بسیار سمی و خطرناک است (مصرف توسط کودکان زیر ۵ سال می‌تواند مرگبار باشد).
- کاربرد دارویی و آفت‌کشی: از آن برای تهیه سموم آفت‌کش استفاده می‌شود (نام عصاره: آزادیراختین). این گیاه در مبارزه بیولوژیک (مثل دفع حشرات در مزارع پسته سمنان) بسیار مؤثر است.
دانائه (Danae racemosa) یا همیشک
- وضعیت حفاظت: یک گیاه همیشه سبز بومی است که در طبیعت ایران در معرض انقراض قرار دارد.
- کاربرد: در گل‌فروشی‌ها به فروش می‌رسد؛ توصیه شده است که وضعیت انقراض آن به گل‌فروش‌ها گوشزد شود.
عروسک پشت پرده (Physalis alkekengi) یا کاکجم
- اهمیت: یکی از زیباترین و دارویی‌ترین گیاهان بومی ایران است.
- خانواده: از خانواده سولاناسه (مانند گوجه فرنگی) است.
- تجارت: چین این گیاه را به عنوان گوجه بری یا لیسی بارگا صادر می‌کند.
آلویزیا (Albizia julibrissin) یا درخت ابریشم ایرانی
- ویژگی: به آن شب خس می‌گویند، زیرا برگ‌هایش شب‌ها جمع می‌شوند (می‌خوابند).
- تکثیر: دانه آن به سرعت (دو روز پس از کاشت در آب داغ یا دستمال نم‌دار) جوانه می‌زند.
آزولا (Azolla)
- وضعیت: یک گیاه آبی بسیار مهاجم است.
- خطر: عامل نابودی و انقراض حداقل ۲۰ گونه آبی بومی ایرانی (مانند عدسک آبی و سالوینیا ناتنز) در تالاب‌ها بوده است.
۴. گیاهان با نکات متفرقه
بید (Salix)
- منشأ آسپرین: اولین بار آسپرین (سالیسیلیک اسید) از این درخت استخراج شده است.
- بید مجنون: گونه‌ای غیر بومی است که روی بید سفید (بید آلبا) پیوند زده شده و در طبیعت ایران وجود ندارد.
پلت (Maple / افرا)
- پلت: یک نوع افرا است که در زبان شمالی به معنای “دو” می‌باشد.
- ویژگی‌ها: به دلیل دو رنگ بودن برگ‌هایش (یک طرف سفید، یک طرف سبز)، به این نام خوانده می‌شود. رقص آن در باد بسیار زیباست.
نیلوفر آبی
- فناوری نانو: گفته می‌شود فناوری نانوی دفع آب از این گیاه گرفته شده است، زیرا آب مانند جیوه از سطح آن می‌چکد.
دم اسب (Equisetum)
- تاریخچه: جزو اولین موجودات زنده (بعد از جلبک‌ها و خزه‌ها) در ۴۰۰ میلیون سال پیش بوده‌اند که آوند دار (سیستم لوله‌ای برای انتقال آب) شدند.
توضیح در مورد خنچه عقد: استفاده از میوه درخت سرو در خنچه عقد، بیشتر جنبه تزئینی دارد و این میوه‌ها را رنگ می‌کنند و برای مراسم عقد به کار می‌برند.
توضیح در مورد بارکوگرافی: عکاسی از پوست تنه درختان (به خصوص گونه‌هایی که بافت‌های خاص یا چشم مانند دارند) را بارکوگرافی می‌نامند و در طراحی گرافیک و کاغذ دیواری کاربرد دارد.
چند نکته مهم ایمنی: گیاه شیپور شیطان (Datura) جزو ۱۰ گیاه سمی دنیا است و مصرف بذر آن می‌تواند باعث کما و توهم بسیار خطرناک (توهم دارک) شود؛ از لمس آن باید اجتناب شود. همچنین گیاه تاج ریزی (Solanum) خام نیز سمی است و می‌تواند باعث لال شدن موقت شود.
عکس‌ها
