موزه طبیعت و حیات وحش دارآباد

توضیحات

موزه طبیعت و حیات وحش ایران چیزی شبیه به باغ وحش است با این تفاوت که در آنجا با حیوانات تاکسیدرمی شده سر و کار دارید و می توانید سیر تحول جانداران را نیز به نظاره بنشینید. در اینجا حیات وحش یعنی تمام موجودات زنده از گیاهان، جانوران، باکتری ها و حتا موجودات ذره بینی که در محیط طبیعی زندگی می کنند.
ساختمان این موزه که از موزه های معروف تهران نیز هست، 2500 مترمربع وسعت دارد و در زمینی به مساحت 12000 مترمربع ساخته شده است. در موزه طبیعت و حیات وحش ایران می توانید شاهد نمونه های زیستی متنوع ایران باشید و در سالن های آن حیوانات تاکسیدرمی شده کمیابی را ببینید. از نمونه های قابل توجه و کمیابی که در این موزه وجود دارد، پوست ببر منقرض شده ایران است. البته در فضای باز این موزه نیز می توانید تعدادی از جانداران زنده را هم مشاهده کنید.
در دارآباد با بیش از 26 گونه از موجودات مختلف از جمله خرگوش ها، جوندگان، گوشتخواران، گربه سانان، گوزن، خرس ها، ببرها، فک ها و … آشنا می شوید. بیش از 165 گونه پرنده از مجموع حدود 517 گونه پرنده‌ شناسایی شده در ایران نیز در سالن های مختلف این موزه به چشم می خورد.

نکات

داخل محوطه بسیار بزرگ است و موزه‌های مختلفی مانند قارچ‌های ایران در آن وجود دارد که در این برنامه ما فقط به بازدید موزه حیوانات تاکسیدرمی شده پرداختیم.
داخل محوطه موزه افراد مختلف زمین نشسته‌اند و مشغول طرح کشیدن از حیوانات هستند.
بازدید کامل همه موزه‌ها احتمال زیاد در یک روز امکان‌پذیر نباش و نیاز به چند روز زمان دارد.
موزه برای آشنایی با حیوانات مختلف بسیار مفید است، مخصوصا اگر یک فرد متخصص همراه شما باشد که توضیح بدهد.
در ادامه خلاصه توضیحات راهنما آمده است:
با توجه به مطالب ارائه شده در منابع، خلاصه‌ای جامع از توضیحات مربوط به نمونه‌های حیات وحش در موزه به شرح زیر است:

پستانداران ایران

در این بخش، چندین نمونه از گربه‌سانان و سایر پستانداران ایران معرفی و ویژگی‌های آن‌ها تشریح شد:

گربه‌سانان:
- سیاه‌گوش (Lynx): این حیوان که در ادبیات فارسی به اشتباه با کاراکال جابجا شده است، دارای پنجه‌های پهن برای حرکت در برف و مناسب مناطق کوهستانی است. ظاهر این حیوان برای زندگی در اقلیم سرد و پوشیده از برف سازگار شده و پشمالو است.
- کاراکال (Caracal): نام آن از واژه ترکی “قره‌قولاق” به معنای “گوش‌سیاه” گرفته شده است. این حیوان دشتی است و رنگ بدنش برای استتار در بیابان مناسب است. برخلاف سیاه‌گوش، برای شکار مناسب نیست اما قابلیت تربیت‌پذیری دارد.
- گربه پالاس: این گربه در مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای زندگی می‌کند و بدنی خپل و پشمالو دارد که به او در تحمل اقلیم سرد کمک می‌کند.
- گربه جنگلی: برخلاف نامش، این گربه تنها در جنگل زندگی نمی‌کند و به مناطق تالابی علاقه دارد، به همین دلیل در نواحی مختلف ایران، حتی سیستان و بلوچستان نیز یافت می‌شود.
- پلنگ ایرانی: این نمونه دارای خال‌های درشت و بافاصله و رنگ پوست روشن است که آن را از پلنگ آفریقایی متمایز می‌کند.
- یوزپلنگ: ویژگی‌های اصلی آن برای تمایز از پلنگ عبارتند از: خال‌های توخالی، بدن باریک و کشیده، سر کوچک نسبت به بدن، و خط اشک تیره زیر چشم.
- ببر مازندران (ببر کاسپین): متأسفانه نمونه تاکسیدرمی شده کاملی از این حیوان وجود ندارد و تنها چند پوست از آن باقی مانده است که دو نمونه آن در این موزه نگهداری می‌شود. این نمونه‌ها به روش سنتی (پر شده با کاه) و بدون تاکسیدرمی علمی تهیه شده‌اند و جمجمه حیوان هنوز داخل پوست باقی مانده است.
سایر پستانداران:
- قوچ و میش (گوسفند وحشی) و کل و بز (بز کوهی): این حیوانات به خانواده گاوسانان تعلق دارند. شاخ در این خانواده دائمی است و اگر بریده شود، دوباره رشد نمی‌کند. روی شاخ نرهای این خانواده، شیارهای عمیقی وجود دارد که نشان‌دهنده سن حیوان است؛ فاصله بین شیارها وضعیت تغذیه حیوان در آن سال را نشان می‌دهد. این حیوانات دارای پوشش فصلی هستند و در پاییز و زمستان موهای انبوه و ریش بلندی دارند.
- آهو و جبیر: تفاوت‌های کلیدی این دو گونه عبارتند از:
  - شاخ: شاخ آهو چنگکی است، در حالی که شاخ جبیر تقریباً صاف است. این مهم‌ترین معیار تشخیص است.
  - جثه: جبیر ظریف‌تر از آهو است.
  - شاخ ماده: ماده جبیر شاخ دارد، اما ماده آهو معمولاً شاخ ندارد.
  - رفتار: آهو گله‌ای زندگی می‌کند، اما جبیر در گروه‌های کوچک دیده می‌شود.
- راکون: این گونه غیربومی و مهاجم است که احتمالاً از طریق جمهوری آذربایجان وارد ایران شده و می‌تواند برای محیط زیست خطرآفرین باشد.

حیات وحش آفریقا

آفریقا به عنوان “بهشت سم‌داران”، به ویژه خانواده گاوسانان (آنتیلوپ‌ها)، معرفی شده است. قاره آفریقا (بخش زیر صحرا) گوزن ندارد.

گاوسانان (آنتیلوپ‌ها):
- شاخ در خانواده گاوسانان برخلاف گوزن‌ها، شاخه‌شاخه نمی‌شود.
- گونه‌های مختلفی مانند غزال تامسون، ویلدبیست (که به اشتباه گوزن یالدار ترجمه شده)، اوریکس، ایمپالا، نیالا، هارت‌بیست، سیتاتونگا (سازگار با زندگی باتلاقی) و پوکو (دشت‌زی) در موزه به نمایش گذاشته شده‌اند. شکل شاخ در هر یک از این گونه‌ها متفاوت است و معیاری برای شناسایی آن‌ها محسوب می‌شود.
گوشتخواران:
- پلنگ آفریقایی: خال‌های آن ریزتر و متراکم‌تر از پلنگ ایرانی است.
- شیر: یال شیرهای ایرانی-هندی کم‌پشت‌تر از شیرهای آفریقایی بوده است. انبوهی یال یک صفت ژنتیکی است و شیرهای جوان یال کاملی ندارند.
- سگ وحشی آفریقایی (Painted Dog): آفریقا گرگ ندارد و این گونه با زندگی گله‌ای، نقش اکولوژیک مشابه گرگ را ایفا می‌کند.

پرندگان

تنوع بالایی از پرندگان در موزه وجود دارد که شناسایی آن‌ها نیازمند تخصص و توجه به جزئیات است.

نکات کلیدی در پرنده‌نگری: یک پرنده‌نگر حرفه‌ای باید صدای پرندگان، ظاهر بالغ و نابالغ، و پوشش فصول مختلف (جفت‌گیری و غیرجفت‌گیری) را بشناسد. به عنوان مثال، کاکایی سرسیاه فقط در فصل تولیدمثل سرش سیاه است.
نام‌گذاری پرندگان: نام بسیاری از پرندگان از صدایشان گرفته شده است، مانند بوف (صدای هو هو)، هدهد، کَلَنگ (نام دیگر درنا)، مرغ حق و موسی کوتقی (نام محلی برای قمری).
پرندگان شکاری: به دو خانواده اصلی عقاب‌سانان (عقاب، کرکس، سارگپه) و شاهین‌سانان (شاهین، دلیجه) تقسیم می‌شوند. شاهین‌ها سری گرد و چشمانی درشت و تیره دارند، در حالی که عقاب‌سانان سری کشیده‌تر دارند.
رفتارهای جالب:
- همزیستی (Mutualism): گاوچرانک‌ها انگل‌های بدن گاو و گاومیش را می‌خورند که نمونه‌ای از همزیستی سودمند برای هر دو طرف است.
- دفاع از لانه: پاشلَک برای دور کردن شکارچی از لانه، خود را به لنگی می‌زند تا توجه را جلب کند.
- شکار ماهی: پرندگان ماهیخوار مانند ماهی‌خورک‌ها به صورت عمودی در آب شیرجه می‌زنند تا خطای ناشی از شکست نور در آب را خنثی کنند.
گونه‌های خاص:
- زاغ بور: این پرنده نزدیک‌ترین گونه به پرنده اندمیک (بومی انحصاری) ایران محسوب می‌شود.
- شابوف: بزرگ‌ترین جغد ایران است.

خزندگان، دوزیستان و ماهیان

تاکسیدرمی: تاکسیدرمی خزندگان و ماهیان با پستانداران و پرندگان متفاوت است. پوست این حیوانات پس از مرگ رنگ خود را از دست می‌دهد، بنابراین تاکسیدرمیست باید آن‌ها را رنگ‌آمیزی کند، که این فرآیند را به نوعی مجسمه‌سازی تبدیل می‌کند.
گونه مهاجم: لاک‌پشت گوش‌قرمز گونه‌ای غیربومی است که به دلیل رهاسازی در طبیعت به یک گونه مهاجم تبدیل شده و به اکوسیستم‌های آبی ایران آسیب می‌رساند.
مارهای زهراگین و غیرزهراگین: مارهای غیرزهراگین معمولاً بدنی باریک و کشیده، سری بیضی‌شکل و مردمک چشم گرد دارند. در مقابل، افعی‌ها بدنی خپل، سری مثلثی و مردمک چشم گربه‌ای دارند.

هنر و تکنیک‌های تاکسیدرمی

کیفیت کار: کیفیت تاکسیدرمی‌ها متفاوت است و هنر تاکسیدرمیست در بازسازی دقیق ظاهر حیوان، به ویژه صورت و دست‌ها، خود را نشان می‌دهد.
انواع نمایش: نمونه‌ها به اشکال مختلفی مانند تمام‌تنه، نیم‌تنه، و هدمانت (سر و گردن) تهیه می‌شوند که اغلب برای نصب روی دیوار طراحی شده‌اند.
مرمت: بسیاری از نمونه‌های قدیمی به دلیل گذشت زمان دچار آسیب شده‌اند، اما اخیراً تلاش‌هایی برای مرمت آن‌ها صورت گرفته است.