باغ گیاه‌شناسی دانشکده کشاورزی

توضیحات

دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران[۳] مجموعه‌ای از دانشکدگان وابسته به دانشگاه تهران در کرج، مرکز استان البرز است که بیش از صدسال قدمت دارد به طوری که از دانشگاه مادر خود یعنی از دانشگاه تهران نیز، کهن‌تر است. این مجموعه توسط مصطفی‌قلی بیات پایه‌گذار کشاورزی نوین ایران، در سال ۱۲۷۹ تأسیس شد. این دانشکدگان پس از دانشکدگان مرکزی (واقع در تهران، میدان انقلاب) بزرگ‌ترین دانشکدگان دانشگاه تهران است که از هر لحاظ در میان مجموعه‌های مشابه برترین است. این دانشکدگان نخستین و قدیمی‌ترین مدرسه عالی کشاورزی و منابع طبیعی در ایران بوده است و هم‌اکنون رتبه نخست را در میان همه مراکز آموزش عالی کشاورزی و منابع طبیعی را داراست و مرکز و قطب علمی، آموزشی و پژوهشی کشور در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی است.
در کابینه اول مشروطه، در سال ۱۲۸۵ش/۱۹۰۶م، دستور تشکیل وزارت فلاحت، تجارت و فوائد عامه صادر شد.

در پی فرمان این وزارتخانه، اولین مدرسه کشاورزی در ایران در سال ۱۲۷۹ خورشیدی به نام مدرسه فلاحت مظفری، در قریه چهاردانگه تهران تأسیس شد. این مدرسه پس از ۶ سال به محل دانشسرای عالی منتقل گردید و باغ نگارستان برای انجام عملیات کشاورزی آن در نظر گرفته شد. مدرسه فلاحت مظفری در سال ۱۲۸۵ تعطیل گردید و مجدداً در سال ۱۲۹۶ تحت عنوان دبستان برزگران زیر نظر وزارت فوائد عامه، در اراضی کاخ سلیمانیه کرج (محل فعلی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران) آغاز بکار کرد.
این دبستان در سال ۱۳۰۱ به محل ژاندارمری در خیابان مولوی تهران منتقل و پس از مدت کوتاهی تعطیل شد. در همین سال، مجدداً این مجموعه با عنوان مدرسه فلاحت آغاز به کار کرد.
در سال ۱۳۰۲ به مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی که به گروه‌های آموزشی ماشین‌های کشاورزی، دامپزشکی، نوغان و چایکاری تقسیم می‌شد، تغییر نام داد.
با تشکیل مدرسه فلاحت مظفری، دبستان برزگران و نیز مدرسه عملی فلاحت در دستور کار قرار می‌گیرد. در دبستان برزگران هنگام ثبت نام در وهله نخست می‌بایست روستازادگان پذیرفته می‌شدند.

در بیست و چهارم آذر ۱۳۰۹ رضاشاه به همراه وزیر دربار خود تیمورتاش، مدرسه عالی فلاحت را افتتاح کرد. احمدحسین عدل، مدیر، استاد و رئیس این مدرسه بود.
در سال ۱۳۱۳ دانشکده دامپزشکی به این مدرسه ملحق شد و این دو نهاد با نام بنگاه‌های علمی فلاحتی کرج به کار خود ادامه دادند

نکات

توضیحات راهنما و مدرس در باغ:

مقدمه و تاریخچه باغ

بازدید از باغ گیاه‌شناسی دانشکده کشاورزی کرج، که به عنوان مدرسه عالی فلاحت قدیم نیز شناخته می‌شود، آغاز می‌شود. این باغ یکی از مهم‌ترین مراکز آموزشی علوم طبیعی در ایران است. تاریخچه این مجموعه به سال ۱۳۰۱ بازمی‌گردد، زمانی که اساتید خارجی، از جمله یک استاد فرانسوی به نام ژولین گوتیه، سنگ بنای آن را با کشت گیاهان دارویی گذاشتند. هدف اصلی از تأسیس این باغ، ایجاد یک کلکسیون زنده از گیاهان برای سه منظور اصلی بوده است:

شناسایی گونه‌های گیاهی از نقاط مختلف آب و هوایی.
یادگیری روش‌های تکثیر این گونه‌ها.
بررسی بهترین شرایط آب و هوایی برای رشد و نمو آن‌ها.

این باغ ۴ هکتاری، علاوه بر فضای باز، شامل یک گلخانه برای نگهداری گونه‌های گرمسیری، یک هرباریوم با ۲۵ هزار گونه گیاهی خشک‌شده، تپه گیاهان پیازی و صخره‌ای، و بخشی به نام “بهر خزر” برای نگهداری طبیعی گیاهان شمال ایران است. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این باغ، اکوسیستم طبیعی و هماهنگی بین گیاهان مختلف آن است که حتی در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران نیز مشابه آن یافت نمی‌شود.

معرفی گونه‌های گیاهی شاخص

در طول بازدید، استاد راهنما به معرفی درختان و گیاهان خاص موجود در باغ می‌پردازد:

داغداغان (Celtis caucasica): درختی مقدس در فرهنگ ایرانی که به آن “درخت تا” نیز می‌گویند و برای دفع چشم‌زخم استفاده می‌شود. میوه‌های آلبالومانند و خوراکی آن در شمیرانات به عنوان آجیل مصرف می‌شده و حتی گفته می‌شود نام “تهران” ممکن است از نام دیگر میوه آن یعنی “تهک” گرفته شده باشد.
چنار (Platanus orientalis): این درخت در فرهنگ ایرانی نماد استواری و پایداری است و داستان‌های متعددی درباره آن وجود دارد؛ از جمله اینکه شیرین آن را به یاد فرهاد کاشته است. در تهران قدیم، محله‌های زیادی مانند هفت‌چنار و پاچنار به خاطر وجود این درخت نام‌گذاری شده‌اند. همچنین گفته می‌شود مغول‌ها گنج‌های خود را زیر چنارهای قدیمی پنهان می‌کردند.
ارغوان (Cercis): درختی با برگ‌های قلبی‌شکل که گل‌های بنفش آن در فصل بهار مستقیماً روی ساقه ظاهر می‌شوند. این درخت بومی ایران است و در فرهنگ و ادبیات، از جمله اشعار هوشنگ ابتهاج، جایگاه ویژه‌ای دارد. بذرهای آن که در غلافی به نام “نیام” قرار دارند، با سرمادهی (قرار دادن در یخچال) به راحتی قابل تکثیر هستند.
شمشاد هیرکانی یا خزری (Buxus hyrcana): یکی از پنج گونه گیاهی بازمانده از عصر یخبندان در ایران که امروزه به دلیل حمله یک نوع شب‌پره در جنگل‌های هیرکانی در معرض انقراض قرار دارد. میوه‌های آن شبیه فنجان سه‌پایه است که درون آن بذرهایی شبیه یاقوت سیاه وجود دارد.
نمدار یا زیرفون (Tilia): درختی دارویی که میوه‌های بال‌دار آن هنگام سقوط، رقصی شبیه به رقص عروس دارند.
افرای شیردار: یکی دیگر از انواع افرا که میوه‌های بال‌دار آن (سامر) هنگام سقوط حالتی هلیکوپتری دارند و می‌توانند تا کیلومترها پرواز کنند.
گل شراب: گیاهی که در اطراف آرامگاه خیام نیشابوری کاشته شده و گل‌هایی به رنگ شراب دارد.
شیرخشت (Cotoneaster): گیاهی که در اثر نیش یک حشره، ماده‌ای صمغی به نام “مان شیرخشت” از ساقه آن خارج می‌شود که برای درمان زردی نوزادان و یرقان کاربرد دارد.
توت کاغذی: درختی کمیاب با میوه‌های قرمز که با استفاده از اپلیکیشن تشخیص گیاه (PlantNet) شناسایی شد.

نکات آموزشی و مشاهدات جانبی

اهمیت تکثیر بذری: راهنما به شرکت‌کنندگان توضیح می‌دهد که بسیاری از بذرهای مناطق سردسیر برای جوانه‌زنی نیاز به یک دوره سرمادهی دارند. این فرآیند را می‌توان با قرار دادن بذر در یخچال شبیه‌سازی کرد تا گیاه تصور کند زمستان را پشت سر گذاشته است.
کاربرد اپلیکیشن‌های گیاه‌شناسی: در طول بازدید، نحوه استفاده از اپلیکیشن PlantNet برای شناسایی گیاهان ناشناس به صورت عملی آموزش داده شد.
انتقاد از بی‌توجهی دانشجویان: استاد راهنما با حسرت بیان می‌کند که با وجود اهمیت علمی این باغ، دانشجویان رشته کشاورزی کمتر از آن بازدید می‌کنند و علاقه‌ای به شناخت گیاهان از نزدیک ندارند، در حالی که علاقه‌مندان طبیعت‌گردی با اشتیاق در این فضا حضور می‌یابند.

نظر

هدف و انگیزه : آشنایی با گیاهان مختلف
حس و حال قبل : هیجان وارد شدن به دانشگاه بعد از سالها
حس و حال بعد : خوشحالی و هیجان دیدن دوباره این باغ
روش رفتن : ماشین شخصی
مسیر : داخل شهر
غذا محلی : -
تعامل با مردم : مسئول نگهداری باغ که با علاقه شخصی سالها در حال محافظت از آن است
اتفاقات جالب : بستنی فروشی داخل دانشگاه